Psychologia sportu, mimo że nie jest zupełnie nową dziedziną, to w Polsce wciąż nie jest aż tak popularna jak np. w Stanach Zjednoczonych. Trzeba jednak przyznać, że w ostatnim czasie zaczyna się to zmieniać, a ten obszar coraz bardziej się rozwija - sport potrzebuje psychologii i nie. W psychologii sportu wykorzystuje się wiedzę oraz umiejętności psychologiczne, by poprawić swoje wyniki, ale także zadbać o swój dobrostan i rozwój osobisty siebie jako całości.

Sportowcy coraz chętniej mówią otwarcie o tym, jak ważna jest dbanie o psychikę w sporcie i rozwój umiejętności mentalnych. To sprawia, że osoby ze świata sportu coraz chętniej zgłębiają wiedzę na ten temat i chcą nauczyć się nowych umiejętności.

Dla kogo jest psychologia sportu?

Psychologia sportu jest tak naprawdę dla każdego, kto jest związany ze sportem i aktywnością fizyczną. Pierwszą grupą, o której warto napisać, są zawodnicy większości dyscyplin sportowych, w różnym wieku, jak i na różnym poziomie profesjonalizacji (Blecharz, Siekańska, 2009). 

Chcą poprawić swój poziom sportowy, nauczyć się, jak radzić sobie z trudnościami, czy uzyskać ten kluczowy 1% przewagi nad rywalami. I chociaż czasem można spotkać się z wątpliwością, po co amatorowi psycholog sportu, to warto podkreślić, że każdy może mieć potrzebę stawania się coraz lepszym. Pokonywać własne granice, rozwijać swoją psychikę, a przede wszystkim - czerpać radość ze sportu. 

W tym miejscu warto przytoczyć ideę sportu pozytywnego (Poczwardowski i in. 2012), która zakłada, że służy on do rozwoju i podnoszenia swoich umiejętności w zakresie sprawności fizycznej, aspektów technicznych, taktycznych oraz zespołowych mających bezpośredni związek z rywalizacją sportową. Oprócz tego wywiera równoczesną realizację celów niezwiązanych ze sportem — utrzymania dobrostanu, rozwoju psychicznego i społecznego. Poprzez udział w sporcie inwestujemy w samorealizację wszystkich członków grupy. Sport pozytywny służy także do tworzenia wzorców wartych naśladowania, w ujęciu społecznym i kulturowym. Ujęcie pozytywnej psychologii sportu oddaje najbardziej to, co można zyskać poprzez sportowy rozwój, a także podkreśla, że w sport zaangażowani są nie tylko zawodnicy. Ogromną rolę odkrywają trenerzy, rodzice sportowców, fizjoterapeuci sportowi czy zarządy klubów i organizacji sportowych. 
‍

‍

Każda z tych osób ma ogromny udział w życiu sportowca i każda będzie miała inne zadanie do zrealizowania. 

• Trener: warto, by znał podstawy psychologii, by wiedzieć, jak wspierać swoich zawodników w ich rozwoju. W końcu nierzadko jest osobą, z którą najczęściej spotykają się zawodnicy. Im młodsi sportowcy, tym trener będzie miał większą rolę wychowawczą i wspierał rozwój zawodnika na różnych polach. 

• Rodzic: każdy chce dla swojego dziecka jak najlepiej, a żeby tak było, warto by wiedział, jak może najlepiej mu pomóc i jakich błędów uniknąć - powinien zaznajomić się z podstawami psychologii, wspierać mądrze i czule jednocześnie.

• Fizjoterapeuci sportowi: to często osoby, które mają bliższy kontakt z zawodnikiem niż trenerzy czy psychologowie. Im zawodnik zwierza się w gabinecie - warto, by wiedzieli, jak mogą go wspomagać oraz nauczyć dbania o siebie i swoje samopoczucie. 

• Osoby zarządzające organizacjami sportowymi: także potrzebują wiedzy i umiejętności psychologicznych — nie zapominajmy, że są odpowiedzialni za całe grupy zawodników, trenerów i sztab. A więc zarządzając zespołem ważne, by wiedzieli jak to robić - by angażując się w ogrom działań logistycznych czy finansowych potrafili także zapewnić wspierające środowisko dla swoich pracowników i podopiecznych.

Nad jakimi umiejętnościami pracuje się w ramach psychologii sportu?

W ramach pracy nad zdrowiem psychicznym stosuje się trening mentalny, który ma na celu opanowanie umiejętności psychologicznych. Mają one w efekcie pomóc zawodnikowi osiągnąć sukces zarówno sportowy, jak i osobisty, a także rozwinąć go w sferze mentalnej (Vealey, 2007) wykorzystując do tego różne metody i techniki.

W ramach treningu możemy rozwijać różne konstrukty psychologiczne, na przykład:

• adekwatny poziom pewności siebie
• optymalny poziom pobudzenia psychofizjologicznego 
• samoświadomość (Vealey, 1988). 
  ‍

Uczymy się jak radzić sobie ze stresem podczas występów i treningów. Kształtujemy także poczucie własnej skuteczności, które jest ważnym elementem, jeśli chcemy przełożyć trening na zawody, osiągać rezultaty pod presją. Można ćwiczyć także koncentrację, dzięki której będziemy mogli w pełni skupić się w kluczowych momentach. 

Nie należy zapominać o komunikacji — zarówno tej intra- jak i interpersonalnej - ma ona szczególne znaczenie w sportach zespołowych. Można pracować także nad motywacją i wyznaczaniem celów, które pomogą zachować strukturę przygotowań sportowych, posłużą w doborze metod treningowych, jak i będą ważnym drogowskazem w trudnych momentach. Pośrednio możemy uczyć się również zarządzania czasem, bo przecież sport to nie jedyny obszar, w którym funkcjonujemy i konieczne jest umiejętne stawianie granic, by zachować balans.

Na opisane obszary można wpływać za pomocą różnych ćwiczeń i technik, m.in. medytacji, mowie wewnętrznej, treningowi wyobrażeniowemu czy wizualizacji. Te działania w konsekwencji mają prowadzić do wyznaczonego na początku celu i poprawie szlifowanych umiejętności.‍

‍

Jak można rozwijać swoje umiejętności psychologiczne?

Rozwijać swoją sferę mentalną można na różne sposoby:

• Indywidualna współpraca z psychologiem sportowym
  wtedy zawodnik może pracować nad rozwojem sportowym i przygotowaniem do najważniejszych startów, uczy się radzić sobie w trudnych sytuacjach, jak i może uzyskać pomoc oraz wsparcie w kryzysowych sytuacjach (np. wobec poważnej kontuzji)
  ‍
• Współpraca psychologa z klubami czy kadrami narodowymi
  dbanie o rozwój całej drużyny - psycholog jako aktywny członek sztabu szkoleniowego

• Wykłady, kursy czy warsztaty psychologiczne
  oprócz podstaw teoretycznych zawodnicy mogą kształtować także praktyczne umiejętności, które od razu mogą wykorzystać w życiu sportowym (ale i prywatnym!)‍

Nie należy zapominać, że swoje umiejętności psychologiczne można rozwijać całkowicie samodzielnie - chociażby poprzez dostępne kursy czy aplikacje. Często tam znajdziemy gotowe rozwiązania na poprawę swoich umiejętności i propozycje tego, jak spróbować poradzić sobie z trudnością, która siedzi nam w głowie podczas treningu, przygotowania do ważnego zadania czy trudną rozmową. Do takich „samodzielnych” metod możemy zaliczyć także książki z ćwiczeniami psychologicznymi oraz inne, innowacyjne narzędzia, które pojawiają się coraz częściej na rynku - np. karty do pracy.

Jedną z metod może być także psychoedukacja w internecie - możesz sięgnąć po zbiór darmowych treści, które psychologowie udostępniają na swoich stronach. Może okazać się bardzo przydatna i pomóc osobom, które czasem nie mają możliwości skorzystać z płatnych rozwiązań. Ważne jednak, by weryfikować odpowiednio źródła, z których czerpiesz wiedzę. Sprawdzaj jakość dostarczanej treści i osoby, które ją tworzą. Wiedza psychologiczna jest zbyt istotna, by nie opierać jej na właściwym wykształceniu i doświadczeniu.

Źródła:

Blecharz, J. i Siekańska, M. (red. 2009). Praktyczna psychologia sportu. Wykorzystanie koncepcji psychologicznych w sporcie. Studia i Monografie nr 54, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie

Poczwardowski, A., Nowak, A., Parzelski, D., Kłodecka-Różalska, J. (2012). Psychologia sportu pozytywnego. Sport Wyczynowy, 2, 68-81.

Vealey, R.S. (1988). Future directions in psychological skills training. The Sport Psychologist, 2, 318-337.

Vealey, R.S. (2007). Mental Skills Training  in Sport. Handbook of Sport Psychology. Red. Tenenbaum G., Eklund. R.C.